Dirk Munk onderzocht crashes Tweede Wereldoorlog in Haren, gedenkbord wacht op onthulling

Is het mogelijk om met hulp van internet een vliegtuigcrash te reconstrueren, die plaatsvond in de nacht van 18 augustus 1941 aan de rand van het Paterswoldsemeer in Haren? Ja, dat heeft amateur-onderzoeker Dirk Munk uit Groningen bewezen. In 2011 is hij begonnen met zijn onderzoek en nu kan hij aan de nabestaanden van de slachtoffers in Amerika en Canada precies vertellen wat er die nacht in Haren is gebeurd.

Die nacht In de nacht van zondag 17 op maandag 18 augustus 1941 voerde de Engelse RAF een afleidingsbombardement uit op de Duitse stad Bremen. De Handley Page Hampden AE185 bommenwerper was om 22:55 uur opgestegen van de basis Swinderby in Lincolnshire om naar Bremen te vliegen. De vlucht eindigde echter toen het vliegtuig door een Duitse nachtjager werd geraakt en op de oever van Paterswoldsemeer stortte. Zie kader.

Onderzoek
De gepensioneerde Groninger Dirk Munk las in 2011 in de krant hoe ergens in Friesland de grafstenen van omgekomen vliegers uit de oorlog werden vervangen na onderzoek naar de werkelijke toedracht van hun crashes. “Ik dacht gut, zouden we eigenlijk precies weten wat er destijds is gebeurd met de neergestorte vliegtuigen in Haren?” zegt Munk. Hij wist dat daar meerdere toestellen waren neergestort, bij twee crashes vielen er doden. Op 18 augustus 1941 stortte een bommenwerper neer bij het Paterswoldsemeer. Op 8 februari 1945 boorde een Spitfire zich in twee woningen aan de huidige Blekenweg, waar de piloot en een aantal (Duitse) bewoners omkwamen in de vlammenzee. Munk besloot beide crashes te nauwgezet te onderzoeken. Zie kaders.

Logisch denken
Het onderzoek speelde zich bijna geheel op internet af, waar inmiddels veel archieven te vinden zijn. Munk: “Je maakt een begin met Google en dan rol je van het ene in het andere. Om niet het spoor kwijt te raken moet je wel logisch blijven nadenken. Je hebt voorstellingsvermogen nodig om de juiste bronnen op te zoeken. Ik had bijvoorbeeld ergens gelezen, dat de piloot van de crash in het meer het ongeluk had overleefd en door de politie was opgevangen. Dan ga je zoeken in de dagrapporten van de Groninger politie. Daar lees je dat de man door een agent van de politiepost Helpman is meegenomen, dus ga je op zoek naar de rapporten van de politie in Groningen om uit te vissen hoe het verder is gegaan. Op die manier kun je steeds meer stukjes van de puzzel vinden, vaak met veel details.”

foto: Dirk Munk bij de graven van de omgekomen vliegers op De Eshof in Haren.
foto bovenaan: het gedenkbord is gereed en staat te wachten op onthulling in augustus.

Erkenning
Dirk Munk heeft veel tijd gestoken in zijn research naar het verleden. Wat is zijn drijfveer? Munk: “Ik wilde in de eerste plaats een stukje Harense geschiedenis vastgelegd zien. Daarnaast doe je er de familie ook een heel groot plezier mee. Die zien het als erkenning. Hun dierbaren hebben hier hun leven gegeven voor onze vrijheid. En je moet weten, dat na de oorlog vooral naar de toekomst werd gekeken. Wat gebeurd was, dat was gebeurd. Dus veel families wisten helemaal niet wat er nou precies was misgegaan nauwelijks wat er gebeurd was met hun dierbaren. Dat kan ik ze nu vertellen.”

Monument
Na ruim drie jaar onderzoek had Munk inmiddels contacten met de nabestaanden van de omgekomen vliegers. Een aantal van hen zijn inmiddels in Haren geweest om de graven op De Eshof te bezoeken. Intussen broedde Munk op het plan om de herinnering aan beide crashes levend te houden door het plaatsen van gedenkborden. Hij hoopte dat de gemeente Haren deze wilde financieren, maar dat lukte niet. Op eigen kosten heeft hij een gedenkplaatje laten maken bij de woningen Blekenweg 10-12, waar de Spitfire in 1945 neerstortte. “Het gedenkbord dat ik voor de crash van 1941 aan de Hoornsedijk wilde plaatsen kost drieduizend euro en daarvoor kon ik niet genoeg financiers vinden. Toen ik tegen de gemeente Groningen zei dat ik het desnoods uit eigen zak zou gaan betalen, hebben ze toch nog een mogelijkheid gevonden om het bord te financieren, ik ben ze daar erg dankbaar voor.”

4 mei 2020
Op 4 mei 2020 zou Dirk Munk een uitgebreide delegatie van nabestaanden van de vliegers in Haren ontvangen. Hij had een bus geregeld voor een tour, die zou eindigen aan de Hoornsedijk, waar het gedenkbord zou worden onthuld. Munk: “Op het bord staat de informatie over de crash in historische context. Zodat ook nieuwe generaties kunnen invoelen wat er is gebeurd.” Door de coronacrisis heeft Munk de plechtigheid moeten annuleren. “Ik heb het in overleg met de gemeente verplaatst naar 18 augustus, de datum van de crash”, zegt hij.

 
Crash van 18 augustus 1941, Paterswoldsemeer, Haren

Aan boord waren vier bemanningsleden: de piloot Pilot Officer Eric Cyril Maskell (19), de Canadese navigator Pilot Officer Henry Law (26), en twee boordschutters, Flight Sergeant Peter Francis Barclay Orwin (19), en Sergeant George Albert Cowell (21). De route liep ten zuiden van Groningen. Kort na middernacht kwam het daar ergens in het vizier van een Duitse nachtjager, een Dornier DO 215-B5 met aan de stuurknuppel Oberleutnant Ludwig Becker. Hij was een zeer bekwame piloot, en zou later nog hoog gedecoreerd worden vanwege zijn vele overwinningen voordat hij begin 1943 zelf sneuvelde ten noorden van Schiermonnikoog. Hij haalde de Hampden boven Haren waarschijnlijk zonder veel moeite neer. Alleen de 19-jarige piloot overleefde de crash.
De Hampden kwam plat op het water. De piloot kwam met zijn parachute terecht in de landerijen ten oosten van het Hoornse Diep. Eén van zijn handschoenen werd gevonden in de tuin aan de Rijksstraatweg 32. De molenaar (Tuinman) van Molen De Helper aan de Hoornsedijk was rond 5.00 uur opgestaan en trof bij zijn huis een ontheemde vlieger met zijn handen in de lucht: ‘English’, zei die. Tuinman en zijn vrouw gaven de man eten en warm drinken en overwogen of ze hem konden verbergen voor zoekende Duitsers. Na overleg met een ‘goede’ politieagent in de politiepost in Helpman werd besloten om de piloot op te laten halen door de politie, zodat die hem als krijgsgevangene over kon dragen aan de Duitse autoriteiten. In de eerste uren na de crash werd door burgers gezocht naar gewonden. Zij vonden slechts de lijken van de bemanning. De begrafenissen vonden kort daarna plaats op de Eshof met militaire eer. De 19-jarige piloot (Maskell) heeft de oorlog overleefd en later een gezin gesticht. Dirk Munk heeft contact met zijn dochter. In 1992 werd het dashboard van de bommenwerper in het water teruggevonden, maar niemand weet waar het zich nu bevindt. Munk is ook het horloge van één van de vliegers op het spoor gekomen. (tekst gaat verder onder afbeelding)

 
Crash van 8 februari 1945: Blekenweg, Haren
 

Tijdens het eindspel van de oorlog kwamen Engelse Spitfires vaak naar het Harense rangeerterrein om Duitse treinen kapot te schieten. Bij één van die aanvallen ging het mis. In de vroege ochtend van 8 februari 1945 kwam met een hels geraas een RAF Spitfire omlaag en boorde zich in het dubbele woonhuis Tuindorp 125 en 126 (eigendom van Woningbouwvereniging Onnen), dat vervolgens in brand vloog. Nu staan daar de huizen Blekenweg 10 en 12. Bij de crash is piloot Nieuw Zeelandse Flight Officer Donald Graeme Lane (“Don”) Taylor (Nieuw-Zeeland omgekomen. In het huis zaten drie Duitse spoorwegmensen die ook omkwamen. Munk heeft gereconstrueerd dat de Spitfire met zijn linkervleugel de watertoren op het rangeerterrein raakte, waardoor die vleugel afbrak. Het onbestuurbare vliegtuig sloeg toen tegen de grond in de weilanden voor de Blekenweg, en vloog door het dak van het woonhuis. Voordat het vuur de cockpit bereikte vond een buurtbewoner de overleden vliegenier, die nog in zijn stoel vast zat, maar hij kon hem er niet uithalen. De woning was gehuurd door een Nederlandse spoorwegman (Roggema) die echter vanwege de spoorwegstaking was ondergedoken. Zijn huis was nu bewoond door drie mannen van middelbare leeftijd van de Deutsche Reichsbahn. Eén van de Duitsers (Hermann Cloppenburg) vluchtte bij beschietingen altijd naar de WC, waar hij stierf. De andere Duitser ( Willy Fricke ) werd zwaargewond naar het Academisch Ziekenhuis vervoerd, maar bleek overleden bij aankomst.