Markante dominee Jan Ridderbos overleden (in memoriam)

Op 7 maart is de zeer markante dominee Jan Ridderbos overleden, hij werd slechts 75 jaar. Hij woonde in Assen.  Ridderbos werd op 7 mei 1942 geboren in 2e Exloërmond. Hij schreef onder meer het boek ‘Kroniek van de Jodenvervolging te Assen’. Ook maakte hij samen met Germa Greving het boek ‘Asser Oorlogsmonumenten, herinneren en herdenken 1940-1945’.

Markante man
Dominee Ridderbos was als predikant verbonden aan de Gereformeerde Kerk in Haren van 1994-2007. De wijze waarop hij invulling gaf aan zijn ambt riep in de kerk soms weerstand op, omdat hij nogal uitgesproken was. Hij was naast predikant ook historicus, die zich vooral verdiepte in de rol van de kerk in oorlogstijd. Dagblad Trouw schreef in augustus 1995: “Een vos in een kippenhok kan niet meer gekrakeel teweeg brengen dan dominee Jan Ridderbos verleden jaar rond deze tijd veroorzaakte in het kamp van de vrijgemaakt-gereformeerden. Juist bij de herdenking van vijftig jaar Vrijmaking verscheen zijn proefschrift over deze gereformeerde kerkstrijd in oorlogstijd. Ridderbos’ dikke dissertatie werd beschouwd als een erge aanval op Klaas Schilder, de grondlegger van de vrijgemaakte kerken.”

Harry Potter
In Haren stelde hij een dienst in het teken van Harry Potter en dat kwam hem op kritiek te staan. Hij verkende altijd de grenzen en was ook in staat mooi te formuleren. Zoals in 2009 toen hij in een weblog zijn leven samenvatte in enkele regels: “Ik ben een geboren Drent die na een werkzaam leven is teruggekeerd als d-rentenier. Ik ben opgegroeid, niet voor galg en rad, maar wel als Amsterdamse straatjongen. Wat dat betreft had ik het best kunnen gaan wonen in Nieuw-Amsterdam, om in ieder geval de magische klank van die stad te bewaren. Mijn werkend leven bracht mij in het Gooi (´s-Graveland), het rijk van Nijmegen (Nijmegen-Dukenburg), in Salland (Zwolle-Berkum) en in het Groningse-Drentse Haren (qua provincie Groningen, qua mentaliteit Drenthe). Ik heb mijn tijd verdeeld tussen de kunst (ik groeide op naast het Stedelijk Museum), de kerk en de geschiedenis (ik promoveerde aan de VU te Amsterdam op collaboratie tijdens de bezetting). Ik koos daarvoor niet, maar ik werd in Haren bekend als de Harry Potter-dominee. Het is niet anders. Als ik moet zeggen, wat ik nu ben en doe, dan zeg ik: ik ben ritualist. Ik help mensen om vormen te vinden die passen bij hoogte- en dieptepunten in hun leven, soms noemt men dan scharniermomenten.”

Kerk als bedrijf
In 1996 prijkte Ridderbos op de voorpagina van onze krant waar hij de parallel trok tussen het bedrijf Albert Heijn en het ‘bedrijf’ Gereformeerde kerk. Hij vroeg zich af waarom op zaterdag rijen mensen voor de Albert Heijn staan en op zondag niet voor de kerkdeur. Hij zei: “Onze kerk is een gezond bedrijf met goede jaarcijfers. Ons product is gedachtengoed waarover we met elkaar filosoferen. Onze diensten zijn in de loop der jaren erg veranderd omdat de consument, de gelovige, kritischer is geworden.” In het interview zegt hij voorts: “Ons product is al 2000 jaar oud: het verhaal van Jezus van Nazareth. Vroeger bracht de kerk dat product veel eenvoudiger onder de mensen dan nu. Gelovigen gingen keurig naar de kerk, stuurden hun kinderen naar catechisatie en ontvingen de dominee op huisbezoek. Nu winkelt de consument niet alleen in de supermarkt selectiever, maar ook in de kerk. Men verlangt dat de kerk haar assortiment varieert en verbreedt.”
Ridderbos vindt dat het kerstfeest werd gekaapt door de commercie en zei het mooi: “We zijn dat feest kwijtgeraakt aan de concurrentie. De commercie viert de geboorte van Jezus uitbundig, maar kijkt op 27 december naar het kind niet meer om.”

Historicus
Na zijn vertrek uit de pastorie bij de Gorechtkerk vertrok de markante dominee naar Assen, waar hij zich vooral als historicus profileerde. In 2015 verscheen een boek van zijn hand. Dit boek gaat over alle Nederlandse predikanten die tijdens WO2 gevangen werden gezet als gevolg van het verzet. Anders dan andere gevangenen legden predikanten in de gevangenis en kamp veelal hun bijzondere positie niet af. Ook daar bleven zij zielzorger en vaak – zij het clandestien- ook voorganger. In totaal zijn bijna 40 predikanten in Duitse hechtenis omgebracht.

Met het overlijden van dominee Jan Ridderbos is een eigenzinnige en boeiende man door de dood het zwijgen opgelegd.