Grote oefening in Haren: gevaarlijke stoffen en kettingbotsing in tunnel

Woensdagavond 1 oktober. Oefeningleider Menno Berkhof loopt over de stille Dr. E.H. Ebelsweg. Hij is als een kerstboom behangen met portofoons en piepers die voortdurend signalen laten horen en ook gesprekken tussen meldkamer en hulpdiensten onderweg. “Alles onder controle”, zegt Berkhof tegen de verslaggever. “Hier hebben we maanden aan gewerkt. Straks gaan er 50 mensen aan de slag in de tunnel: hulpverleners die nog van niets weten en ‘slachtoffers’.”

Ongeval
Het is 19.35 uur. Rond deze tijd gebeurt er een ernstig ongeval in de tunnel. Fictie. Surrealistisch, want de voertuigen liggen of staan als in een macabere mis-en-scène in het schijnsel van de straatverlichting. We zien twee vrachtwagens in een onnatuurlijke positie, waarvan één tegen de betonnen wand gebotst. Er ligt een camper op zijn kant en er staan drie auto’s die met elkaar in botsing zijn gekomen. Hulpgeroep. “Doe wel even een hesje aan”, zegt Berkhof. “Anders word je aangezien voor slachtoffer.” In de auto’s zitten of hangen slachtoffers. Op het wegdek ligt een man roerloos. In één van de vrachtwagens zitten twee mensen, waarvan één, de bestuurder een hartaanval heeft gehad, waardoor zijn wagen op de verkeerde weghelft was gekomen. Dit was de oorzaak van de fatale kettingbotsing. Tot overmaat van ramp begint er een onbekende vloeistof uit het voertuig te lekken, naar later blijkt zwavelzuur. In serene rust wacht deze onheilsplek nu op de hulpverleners, die voor deze oefening wachten op het Transferium in Haren. Tegen 20.00 uur worden zij gealarmeerd. Berkhof heeft voor deze mega-oefening vooral vrijwilligers kunnen charteren. Verkeersregelaars, slachtoffers, hulpverleners, een rijschool die twee vrachtwagens beschikbaar stelde, grondverzetbedrijf dat wrakken op hun plek legde. En natuurlijk tientallen brandweermensen uit de wijde omtrek, politiemensen en ambulancepersoneel. Gedreven en gemotiveerd, onbetaald en daarmee onbetaalbaar. De hulpverleners moeten nu eenmaal kunnen oefenen en fouten maken. Leermomenten.

Metingen
Waarnemers in blauwe hesjes houden alle acties in de gaten voor de evaluatie. Er worden foto’s gemaakt. Dan arriveert de eerste ambulance, die via de meldkamer al heeft gehoord dat er gevaarlijke stoffen in het spel zijn. Maar wat is dat voor een stof? Wat is het nummer daarvan? Op 100 meter afstand houdt deze stil en zet een groene lamp aan, ten teken dat deze wagen het eerst ter plaatse was en vanaf dan de ambulancezorg gaat coördineren. Dan arriveren politie en de eerste blusvoertuigen. De hulpverleners schalen op en dat betekent dat een Officier van Dienst ter plekke de leiding van de hulpverlening op zich gaat nemen. Meer brandweerwagens zijn onderweg naar de tunnel. Voor het toegestroomde publiek is het vreemd om te zien dat de meeste hulpverleners op grote afstand blijven en staan om te overleggen, want er kermen slachtoffers en er zijn mensen in de tunnel in paniek. Die afstand heeft de maken met de veiligheid van de hulpverleners. Immers, gevaarlijke stoffen. De tunnel wordt eerst uitgebreid verkend door enkele brandweermensen met maskers en flessen met lucht op hun rug. Met een gestrekte arm houdt één van hen meetapparatuur omhoog. Als de kust veilig is zwermen meer brandweermensen uit door de tunnel tussen de wrakken door, op zoek naar slachtoffers. Dat heet: triage. Ze brengen in kaart wie er gewond is en hoe ernstig. Die informatie melden ze aan de mobiele commandopost (groene cabine) die intussen op sportpark de Koepel staat opgesteld. Slachtoffers worden op brancards of lopend naar de ambulances begeleid. Opvallend was dat dit door brandweermensen gebeurde en dat de ambulances en personeel niet verder de tunnel in kwamen. Zij legden duidelijk de focus op medische hulp. Vanaf 21.00 uur was de hulpverlening in volle gang en dat zou nog tot in de late avond duren.

Woordvoerder
Om de oefening nog wat echter te maken werd de verslaggever van Haren de Krant spontaan gevraagd de woordvoerder van de brandweer kritisch te bevragen zodra die het topoverleg in de commandopost had verlaten. De vragen gingen over feiten (wat is er gebeurd en hoeveel slachtoffers zijn er?) maar er werd ook gezegd dat publiek de hulpverlening chaotisch vond en dat het te lang zou hebben geduurd voordat slachtoffers werkelijk werden geholpen. Hoe kwam dat? De woordvoerder had het niet gemakkelijk om enerzijds betrouwbare feiten te melden terwijl er nog zoveel onduidelijk was en anderzijds om te reageren op kritiek van omstanders. Hij zei dat de procedures bij gevaarlijke stoffen nu eenmaal een behoedzame aanpak nodig maken en dat kan er dan voor het publiek best wat onduidelijk uitzien.

De oefening was in zekere zin uniek, want grootschalig. Dat heeft Haren nog niet eerder gezien. Of de waarnemers en hulpdiensten tevreden waren over hun prestaties is minder dan 10 uur na de oefening, nog niet bekend. Maar het is goed om te weten dat zoveel mensen zich op deze manier voorbereiden op rampen en alleen daarom al is dit project geslaagd.

Oefeningleider Menno Berkhof